Vi nhựa, hạt nhựa có kích thước nhỏ hơn 5 mm, xâm nhập vào môi trường ở tốc độ đáng báo động khi lượng nhựa sử dụng trên toàn cầu tăng lên. Lượng vi nhựa tìm thấy trong môi trường đã tăng vọt suốt vài thập kỷ qua, với sản lượng nhựa hiện nay ở mức hơn 300 triệu tấn hàng năm, ước tính 2,5 triệu tấn nhựa trôi nổi trong các đại dương vào năm 2023, gấp hơn 10 lần so với năm 2005.
Một nghiên cứu công bố hôm 3/2 trên tạp chí Nature Medicine phát hiện vi nhựa và nhựa nano (kích thước nhỏ hơn 1/1000 nanomet), tích tụ trong não người với lượng cao hơn ở gan và thận. Nghiên cứu cũng ghi nhận mật độ vi nhựa và nhựa nano trong mẫu vật năm 2024 cao hơn so với năm 2016 và lượng nhựa cao hơn ở não người mắc bệnh suy giảm trí nhớ.
Dù nghiên cứu không thiết lập quan hệ nguyên nhân - hệ quả giữa hạt nhựa và bệnh suy giảm trí nhớ, phát hiện dấy lên nhiều câu hỏi về tác động tiềm ẩn tới sức khỏe của việc tiếp xúc với vi nhựa. Dù các nhà khoa học biết vi nhựa tồn tại trong cơ thể người, cách chúng ảnh hưởng tới sức khỏe vẫn chưa được làm rõ. "Mọi người đang tiếp xúc với lượng vi nhựa và nhựa nano ngày càng tăng", tác giả nghiên cứu Matthew Campen, giáo sư khoa học dược phẩm ở Đại học New Mexico, cho biết.
Vi nhựa và nhựa nano (MNP) có thể vô hình đối với mắt thường và đến từ sản phẩm lớn hơn như chai soda, túi nylon và hộp nhựa phân hủy trong môi trường. Các nhà khoa học đã nghiên cứu MNP trong đại dương từ thập niên 1970. Động vật biển chứa vi nhựa trong cơ thể, hấp thụ từ nước biển và ăn cá ô nhiễm. Vi nhựa cũng tích tụ trong mô của động vật mà con người thường ăn như lợn, bò, gà.
Vi nhựa có thể tồn tại trong không khí. Không khí trong nhà đặc biệt chứa nhiều MNP hơn không khí ngoài trời do các hạt giải phóng từ nhựa trong quần áo, đồ nội thất và sản phẩm gia dụng. Sau khi chúng ta hít những hạt này, chúng có thể di chuyển trong cơ thể và tới nhiều cơ quan khác nhau. Các nghiên cứu phát hiện MNP trong phổi, nhau thai, mạch máu và tủy xương. Một nghiên cứu năm 2024 phát hiện bằng chứng MNP có thể vượt qua rào cản máu - não, một màng lọc kiểm soát những gì tiến vào não từ mạch máu. Dù trước đây, giới nghiên cứu cho rằng chỉ nhựa nano nhỏ nhất có thể vượt qua rào cản, nghiên cứu mới cho thấy vi nhựa lớn hơn cũng có thể tiến vào não.
Nghiên cứu của Campen và cộng sự xác nhận sự tồn tại của MNP trong não ở mức độ gây sốc. Họ kiểm tra 52 mẫu vật não người từ năm 2016 đến năm 2024, tất cả đều lấy từ thùy trán, vùng não chịu trách nhiệm đánh giá, ra quyết định và cử động cơ. Các nhà nghiên cứu cũng xem xét mẫu vật gan và thận từ cùng thi thể, kiểm tra tất cả mô bằng cách chụp ảnh hiển vi và phân tích phân tử để xác định thành phần hóa chất.
Mẫu vật não và gan từ năm 2024 chứa mật độ MNP cao hơn hẳn so với mẫu vật từ năm 2016. Tổng khối lượng nhựa ở não trong nghiên cứu tăng khoảng 50% giữa năm 2016 và 2024. Nhóm nghiên cứu cho rằng mật độ MNP tăng mạnh ở nhà cửa, không khí và nước có thể là nguyên nhân.
Lượng vi nhựa tăng lên trong môi trường được phản ánh ở phát hiện mới. Mẫu vật não chứa nhiều MNP gấp 7 - 30 lần so với mẫu vật gan và thận. Hạt nhựa trong não chủ yếu là những mẩu polyethylene nhỏ li ti, một trong những loại nhựa phổ biến nhất thế giới thường dùng trong đóng gói. Điều đó chứng tỏ MNP tích tụ trong não nhiều hơn các cơ quan nội tạng khác. Việc hít vào qua mũi tới hành khứu giác, bộ phận não xử lý mùi, cung cấp cho MNP trong không khí con đường trực tiếp tới não so với cơ quan khác.
Campen chỉ ra độ tuổi của con người không gắn liền với lượng nhựa trong nội tạng. Một phát hiện đáng chú ý khác là lượng MNP trong não người mắc bệnh suy giảm trí nhớ cao gấp 3 - 5 lần. Nhóm nghiên cứu nhấn mạnh điều này không có nghĩa MNP gây ra suy giảm trí nhớ, nhưng mối liên hệ này cần được nghiên cứu sâu hơn. Nhiều khả năng người bị suy giảm trí nhớ có rào cản máu - não không hoạt động tốt như người khỏe mạnh.
Dù các nhà khoa học chưa hiểu đầy đủ tác động sức khỏe của MNP trong não, họ kêu gọi nghiên cứu nhiều hơn để tìm hiểu rõ liệu chúng có gây hại hay không. Kết quả nghiên cứu chỉ ra MNP trong động mạch có thể là yếu tố rủi ro đối với bệnh tim mạch và tế bào ung thư trong dạ dày có thể lan truyền nhanh hơn sau khi tiếp xúc với MNP. Tiếp theo, nhóm nghiên cứu của Campen muốn xem xét toàn bộ não để tìm hiểu liệu nhựa có tích tụ nhiều hơn ở một khu vực cụ thể hay không và tác động sức khỏe đi kèm.
